Bevlogen onderzoeker zoekt oplossing voor lyme en long covid buiten de gebaande paden

3 maart 2024

Als je de kans op een tekenbeet wilt verkleinen, kun je in de natuur maar het beste op de paden blijven. Als onderzoekers een oplossing zoeken voor chronische lyme, moet men juist buiten de gebaande paden denken. En dat doen de onderzoekers van het Massachutes Institute of Technology (MIT) onder leiding van dr. Mikki Tal: “Hoe meer ik over lyme leerde, hoe meer ik verontrust werd. Het medische establishment heeft niets anders gedaan voor mensen met chronische lyme dan ze voor gek verklaren in plaats van toe te geven dat ze niet begrijpen wat er aan de hand is. Ik ben er nu zelf van overtuigd dat chronische lyme en long covid oplosbare problemen zijn.”
 
Het is heel bemoedigend dat de inzichten van deze MIT-onderzoekers in de ziekte van Lyme en long covid, de realiteit weerspiegelen van veel patiënten met die aandoeningen.
 
We publiceren een vertaalde, vereenvoudigde en ingekorte versie van het artikel geschreven door Allison Guy en gepubliceerd op 28 februari 2024 in MIT Technology Research.
 
Mikki Tal is immuno-ingenieur aan het Massachutes Institute of Technology. Ze geeft leiding aan een gepassioneerd team van interdisciplinaire onderzoekers. Ze proberen de vraag te beantwoorden hoe het komt dat sommige mensen chronische lyme krijgen. En waarom lijkt die ziekte zo op long covid? Door de mechanismen achter deze infectie-gerelateerde chronische aandoeningen in kaart te brengen, hoopt men artsen te helpen om deze complexe infecties beter te begrijpen en behandelen.
 
Verontrust
Mikki Tal is geobsedeerd door infectieziekten sinds zij een oom verloor aan aids en een neef aan meningokokkenmeningitis. Tot dan toe, zegt Tal, had ze nooit veel nagedacht over de ziekte van Lyme: ”Hoe meer ik over lyme leerde, hoe meer ik verontrust werd. Immuuncellen kunnen bij lyme vriend en vijand niet van elkaar onderscheiden.” Zelfs na tijdige behandeling met antibiotica ontwikkelt ongeveer één op de tien van alle lymepatiënten chronische symptomen, waaronder verpletterende pijn, slopende vermoeidheid en cognitieve veranderingen die basistaken tot een worsteling maken.
 
Medische establishment
Wellicht nog alarmerender dan de ziekte is de reactie van de medische gemeenschap erop. "Ik besefte dat er sprake is van een volksgezondheidsdebacle rondom de ziekte van Lyme. Dat is obsceen”, zegt Mikki Tal. “Tientallen jaren hebben artsen hun symptomen afgedaan als tekenen van psychische aandoeningen. Het medische establishment heeft niets anders gedaan voor mensen met chronische lyme dan hen voor gek verklaren”, zegt Tal, ‘in plaats van toe te geven dat ze gewoon niet begrijpen wat er aan de hand is.’ Daarom is er nu nog steeds geen objectieve manier om chronische lyme te diagnosticeren, en geen medisch aanvaarde behandeling.
 
Verschillen tussen vrouwen en mannen
Mikki Tal verdiepte zich in de immunologie van de ziekte van Lyme. Ze is geobsedeerd door verschillen tussen vrouwen en mannen in immuunreacties op infectieziekten. In één muizenexperiment ontdekte ze dat de lymebacteriën de baarmoeder volledig misvormden. Maar na tientallen jaren lyme-onderzoek te hebben doorzocht, kon ze slechts één ander onderzoek vinden dat zelfs maar een baarmoederinfectie documenteerde.
 
Mannetjes, mannetjes, mannetjes
Dit tekort weerspiegelt grotere problemen in het medisch onderzoek. Traditioneel concentreerden de onderzoeken zich op mannelijke proefpersonen, en een beleid van de FDA uit 1977 verbood vrouwen van deelname aan de meeste klinische onderzoeken in de VS. In combinatie met andere op sekse en gender gebaseerde medische vooroordelen, betekent dat veel ziektes die vooral bij vrouwen voorkomen nog steeds te weinig worden onderzocht. “Een groot deel van dit onderzoek wordt gedaan op mannetjes, mannetjesmuizen – mannetjes, mannetjes, mannetjes”, zegt Tal. “En ik heb zoiets van: nee.” 
 
Reageren mannen robuuster?
Tal vermoedt dat sekseverschillen bij chronische lyme en andere infectie-gerelateerde chronische aandoeningen te wijten kunnen zijn aan het feit dat mannen robuuster reageren op acute infecties. Deze onvoorwaardelijke aanpak is riskant – je immuunsysteem heeft de macht om je te doden – maar het kan betekenen dat mannen gemiddeld meer virussen of bacteriën kunnen doden in de kritieke eerste week van de infectie. Nadat dat venster is gesloten, komt het immuunsysteem grotendeels weer tot rust, zegt Tal. Ziekteverwekkers die aan de aanvankelijke verdediging ontsnapten, zouden zich langdurig in het lichaam kunnen vestigen en mogelijk aanhoudende symptomen kunnen veroorzaken. Daardoor zouden vrouwen een grotere kans hebben op chronische aandoeningen.
 
De opkomst van long covid 
In 2020 begonnen er berichten te verschijnen dat veel coronapatiënten nooit herstelden van hun acute infecties en te maken kregen met een reeks verbijsterende symptomen, van kortademigheid tot verpletterende vermoeidheid en cognitieve beperkingen. Voor Tal waren de overeenkomsten met de ziekte van Lyme griezelig. “Long covid ziet er precies, en ik bedoel precies, uit als chronische lyme”, zegt ze. “De ene ziekte wordt veroorzaakt door bacteriën; de andere door een virus. En ik begon mezelf deze vraag te stellen: maakt het uit of je door een bacterie of een virus bent geïnfecteerd?
 
Aanhoudende infectie of immuunsysteem aangetast?
Dit is een van de meest fundamentele vragen waarmee onderzoekers worden geconfronteerd die infectie-gerelateerde chronische aandoeningen bestuderen. Eén denkrichting – gesteund door steeds meer bewijsmateriaal bij long covid – is van mening dat aanhoudende ziekteverwekkers de oorzaak zijn van symptomen bij ten minste een deel van de patiëntenpopulatie. Volgens een andere hypothese heeft het immuunsysteem de infectie met succes overwonnen, maar raakt het immuunsysteem aangetast. Het bepalen van de onderliggende oorzaak van deze aandoeningen zal essentieel zijn voor het ontwikkelen van de meest effectieve behandelingen, of het nu gaat om medicatie die het immuunsysteem ondersteunen of juist medicatie die het immuunsysteem kalmeren.
 
Extreem onbevreesd
"Mikki is echt een leider als het gaat om het nadenken over sekseverschillen in de immunologie", zegt hoogleraar Linda Griffith. “Ze is extreem onbevreesd. Ze gaat niet met de massa mee omdat ze aardig gevonden wil worden. En ze is niet bang om iets voor te stellen dat misschien een beetje buitensporig is.”
 
MIT MAESTRO onderzoek
In haar eerste twee jaar bij MIT heeft Mikki Tal met haar onderzoeksgroep MIT MAESTRO opgezet, een onderzoek met 300 deelnemers op zoek naar objectieve biomarkers voor chronische lyme en long covid. Het team van Tal – van wie sommigen zelf chronische lyme of long covid hebben, orkestreert het werk van veel laboratoria en bedrijven met verschillende soorten expertise.
 
Wat is er mis?
De behandeling van long covid wordt net zoals chronische lyme belemmerd door het feit dat standaard medische tests zelden aanwijzingen opleveren dat er iets mis is. Tal en haar onderzoeksgroep hopen dit onder andere te veranderen door onderzoeksdeelnemers gelijkmatig te verdelen: gezonde mensen, patiënten met acute lyme, chronische lymepatiënten, mensen met vermoedelijke lyme en long covid-patiënten.
 
Moeite met lezen
Nadat Tal en haar team van hoger opgeleide patiënten hoorden dat ze moeite hadden met lezen, voegden ze tests toe voor het volgen van het gezichtsvermogen om onderscheid te maken tussen een probleem met het gezichtsvermogen en een neurocognitief probleem. Een onderzoeksdeelnemer: “Terwijl ik naar de computer staarde, wachtend tot er beelden van buitenaardse wezens op verschillende delen van het scherm zouden verschijnen, staarde de computer naar mij terug via camera's die de kleinste bewegingen van mijn ogen volgden. Terwijl ik langzaam bewegende punten volgde of racete om vage grijze lijnen op knipperende grijze cirkels te identificeren, keek een programma naar afwijkingen in de manier waarop mijn ogen bewogen en scherpstelden.” 
 
Hightech kermis
“Het voelde als een reis naar een hightech kermis halverwege. Er was een gadget om de grijpkracht te meten, een ander om de elektrische eigenschappen van de huid te testen, en een ultramoderne EEG-kap die eruitzag als een fietshelm. Zittend voor een computerscherm zag ik hoe de seismograafachtige lijnen van mijn hersenactiviteit overal inzoomden wanneer ik knipperde of sprak. Mikki Tal zegt dat ze EEG gebruiken in combinatie met de eye-tracking-tests en een videogame-achtig platform genaamd BrainCheck om te proberen brainfog te karakteriseren en te kwantificeren.”
 
AI inschakelen
MAESTRO verzamelt ook monsters van bloed, speeksel, zweet, urine en ontlasting van de deelnemers en ook uitstrijkjes uit de keel en de vagina. Tal en haar onderzoeksgroep analyseren de monsters op genetisch materiaal van een breed scala aan micro-organismen, evenals voor een reeks menselijke en microbiële eiwitten. De tests kunnen aanwijzingen opleveren voor aanhoudende infecties of veranderingen in het microbioom van het lichaam. Met duizenden datapunten voor elk onderwerp heeft het team een AI-platform ingeschakeld om de berg aan gegevens die ze verzamelen te begrijpen. AI zal hen ook in staat stellen hun testresultaten te vergelijken met ander onderzoek waarbij vele duizenden mensen betrokken zijn, om hen te helpen ontdekken welke kenmerken echt uniek zijn bij mensen met long covid en bij mensen met chronische lyme. Dat is van cruciaal belang, zegt Tal, omdat ontstekingsziekten inherent veel kenmerken gemeen hebben.
 
Een kristallen bol voor chronische Lyme
Door acute lymepatiënten te betrekken, hoopt Mikki Tal, zal MAESTRO haar dichter bij een van haar belangrijkste doelen brengen: voorspellen wie wel en wie niet volledig zal herstellen van de ziekte van Lyme. Tal heeft zelfs al een overtuigende aanwijzing geïdentificeerd: de niveaus van meerdere soorten antistoffen aan het begin van de infectie. Dit kan de sleutel vormen tot het voorspellen welke lyme-infecties kunnen leiden tot een chronische ziekte. Vorig jaar kreeg Tal van de Amerikaanse overheid 2 miljoen dollar om deze immunologische kristallen bol verder te testen. Ze verwacht hun bevindingen volgend jaar al te publiceren. 
 
Diepgewortelde overtuigingen op z’n kop
Er is een verschuiving in de manier waarop de medische wereld naar deze patiënten kijkt. De explosieve opkomst van miljoenen mensen met long covid, waaronder veel artsen en verpleegkundigen, heeft de diepgewortelde overtuigingen over infectie-gerelateerde chronische aandoeningen op z’n kop gezet, namelijk dat ze psychosomatisch zijn of een excuus om niet te hoeven werken. Mikki Tal herinnert zich een recente conferentie waar de hoofdspreker zijn excuses maakte voor wat hij in het verleden over chronische lyme had geschreven. Nu er jaarlijks covid-infecties blijven komen en teken door de klimaatverandering naar nieuwe leefgebieden gaan, wordt het steeds belangrijker om de oorzaken van deze aandoeningen te achterhalen en behandelingen te bedenken. 
 
Optimistisch
Tal hoopt de financiering te vinden om MAESTRO uit te breiden naar meer patiënten ouder dan 65 jaar, omdat het erop lijkt dat symptomen verergeren met de leeftijd. En de impact zou zich ook kunnen verspreiden buiten de langdurige covid- en lymepatiënten. “Als we niets doen, zullen we onze gezondheidszorgsystemen verpletteren”, zegt Tal, “omdat ze niet zoveel chronisch zieken aankunnen.” Tal blijft optimistisch. “Ik ben er nu zelf van overtuigd dat chronische lyme en long covid oplosbare problemen zijn”, zegt ze. “En ik hoop echt dat we de oplossing zullen vinden.”